Derinde olan, su taşıyan jeolojik formasyonlardan en verimli şekilde yararlanmak amacıyla uygulanan sondaj türüdür.
Su sondajı uygulaması: İhtiyaçlar göz önünde bulundurularak istenilen çapta matkaplar kullanılarak sondaj işlemine başlanır. Delgi işlemi tamamlandıktan sonra ekipmanlar (matkap,tij, ağırlık vs.) kuyudan çıkartılır. Daha sonra istenilen çapta ki kapalı ve filtreli borular kuyunun projesine göre indirilir. Borular ile kuyu cidarı arasında yıkanmış ve elenmiş çakılla doldurulduktan sonra, kuyu kompresör (hava) ile berrak su gelene kadar temizlenir. Kuyu inkişafı amacına ulaştıktan sonra, kuyu ağzı betonu hazırlanıp pompa indirilecek şekilde uygulama tamamlanır.
Su verimliliği açısından doğru yer tespiti:
Yeraltı suyunu tespit etmek için kullanılan etkili yöntemler Jeolojik Etüt : Su aranacak bölgenin jeolojisi incelenir ve yorumlanır. Jeofizik Etüt; Aletsel yöntemlerden, Elektrik (rezistivite) yöntemi ile istenilen derinlikler taranıp, su içeren tabakalar yada akiferler tespit edilir. Tespit edilen su verimi açısından uygun olan noktalarda (ihtiyaca göre) sondaj uygulamasına karar verilir.
Kaliteli su sondajı için gerekli şartlar
Doğru lokasyon tespiti
Güçlü ve kapasiteli bir sondaj makinesi
Deneyimli bir sondaj ekibi ( Mühendis, Sondör, Sondaj işçileri)
Kuyunun örselenmeden açılması
Amacına göre doğru inkişaf malzemesi ( çakıl, boru, kompresör vs.)
Amacına uygun seçilmiş dalgıç pompa ve ekipmanların kullanımı
Kuyu açılma süresi
Delgi sırasında karşılaşılacak sorunları giderme tecrübesi
Kuyu ömrü için garanti
SU KUYULARINDA BORULAMA:
Gevşek zeminlerde kuyunun yıkılmamasını sağlamak
Kalitesiz su seviyelerinden kuyu içine su gelişini önlemek Boru türleri
Saç borular
Çekme borular
Özel alaşımlı borular
PVC borular * En yaygın kullanılandır. Su, kimyasal reaksiyonlardan etkilenmez.
Su kuyularında yalıtım: Kuyu içerisinde herhangi bir nedenle kapatılması istenilen kesimler kapalı borular gelecek biçimde borulanır. Ancak bu durum bu kesimlerin kuyu için tümüyle yalıtıldığını göstermez. Kuyu boşluğu içinde oluşacak sızıntıların da önlenebilmesi için, kil çimento vb. malzemelerle bu kesimlerin yalıtılması gereklidir.Yalıtımın amaçları kuyuda statik düzeyi yüksek olan seviyenin statik düzeyi daha düşük olan seviyelere sızmasını önlemek. Kalitesiz suların kuyu içerisine sızmasını önlemek.
Basınçlı akiferde yalıtım kuyu tamamlandıktan sonra yüzeye sızmalar olabilir. Bunu önlemek için;
- Basınçlı akiferin derinliği biliniyorsa, basınçlı akifere gelince sondaj durdurulur. Kuyu borulanır. Kuyu boşluğu çimento şerbeti ile doldurulur. Borulamanın içinde sondaja devam edilir.
- Hesapta olmayan bir basınçlı akiferle karşılaşılırsa;
Bu akifer yalıtılmak isteniyorsa, sondaj durdurulur. Borulama yapılır. Kuyu boşluğu çimento şerbetiyle doldurulur. Sondaja boru içinden devam edilir.b) Ağır bir sondaj sıvısı ile kuyu tamamlanır. Çakıllama basınçlı akiferin üst seviyesine kadar yapılır. 1 m lik kil tampon yapılır. Kuyu boşluğu çimento şerbetiyle doldurulur. Bu sırada kuyunun boşaltılması için yüksek kapasiteli bir pompa ile çekim yapılır.
Elektrotlar Elektrotlar- pompanın kuyu içine indirilmesi
Su kuyularında çakıllama: Kuyu çeperi ile borulama arasındaki boşluğun belirli kalite ve miktarda çakılla doldurulması işlemidir. Amaçları
Kuyunun yıkılmasını önlemek
Filitrelerin tıkanmasını önlemek
Kuyu içine gelen suyu süzmek
Geçirgenliği arttırmak
Çakıl özellikleri: Temiz ve yıkanmış olmalı, Köşeli olmamalı, küresel olmalı. Küresel taneli yapı daha geçirimli olur.
Çakılların tane boyu kullanılan filitre aralığına ve akiferin tane boyuna uygun olmalıdır.% 10-40 arasında flitre aralığından ince malzeme yeterlidir. Tuz jips vb. suda eriyen mineraller içermemelidir.
Su kuyularında geliştirmede çalkalama: Kuyu içerisindeki suyu herhangi bir yöntemle akifer içerisine göndermek ve akiferin doğal suyu ile birlikte tekrar kuyu içine alma işlemine geliştirme çalkalama denir. Bu işlem tekrarlanırsa; Sondaj sıvısının oluşturduğu sıvadan tümüyle kurtulunur. Kuyu boşluğundaki çakılama da bir derecelenme sağlanır ve kuyu içine doğru geçirimlilik arttırılır. Çakıl köprüleri yıkılır.
Geliştirmede çalkalama: Darbeli sondaj: Halat veya rijit çubuklarla, keskin ağızlı ağır bir kazıcının formasyonun üzerine serbest bırakılarak derinliğe doğru yapılan kazı işlemi sonucunda oluşan kırıntıların kova vb. gereçlerle yukarı alındığı sondaj işlemine darbeli sondaj denir.* Bugün kullanımı çok seyrektir.
- Yerini darbeli-döner sisteme bırakmıştır.
- Sondaj sistemlerinin başlangıcıdır.
- Günümüzde sığ derinlikte pnömatik sistemler kullanılmaktadır.
DARBELİ SONDAJIN AVANTAJLARI
Dışa bağımsızlık: Bütün kullanılan gereçler ülkemizde üretilebilmektedir. Ancak döner sondaj içinde bugün pek çok elemanın yerli üretimi mümkündür. Bu nedenle bu avantaj hemen hemen ortadan kalkmıştır.
İşletme ucuzluğu: Akaryakıt dışında pek fazla tüketim malzemesi gerektirmez. Ayrıca, tüketim malzemelerinin de kullanım ömrü oldukça uzundur.
Su gerektirmemesi: Döner sondaja kıyasla oldukça az su kullanımı yer yer milyarlaca TL’yi bulan su tüketimini ortadan kaldırmaktadır.
Tüm formasyonlarda kullanılabilirliği
Örnek almadaki üstünlüğü: Gecikme ve karışma olmaksızın örnek alabilme özelliği vardır. Temizleme işlemi hemen dolaşım gerektirmediğinden her hangi bir karışım da söz konusu değildir.
DARBELİ SONDAJIN DEZAVANTAJLARI
Yavaşlık: Darbeli sondajdan sonra geliştirilen tüm sondaj yöntemleri daha hızlı oldukları için ekonomiklik anlamında öne geçmişlerdir.
Emek ve Yoğunluk: Sondaj dizisi elemanlarının ağırlığı fazla sayıda personeli ve yoğun bir iş gücünü gerektirmektedir.
Kalifiye eleman gerekliliği: Sondajın hızı ve güvenliği ancak deneyimli personel ile sağlanabilir.
Düşey sondaj sınırlığı: Yer çekimi ile potansiyel enerjinin kinetik enerjiye dönüşümü sağlandığı için düşeyden farklı yönlerde sondaj mümkün olamamaktadır.
Döner sondaj: Kendi ekseni etrafında dönerek, üzerinde döndüğü yapıyı kesen, koparan veya öğüten döner deliciler aracılığıyla yapılan silindirik biçimli kazı işlemine döner sondaj denir. Döner sondajlar üç boyutlu uzayda her yönde ve her doğrultuda yapılabilir. Döner sondaj sistemlerinin adı ve işlevi Dönme sistemi – Delme veya kazma Dolaşım sistemi – Boşaltma veya temizleme Vinç sistemi – Taşıma Transmisyon sistemi – Güç aktarma Matkaplar Su kuyuları için rotary sondajda genel 2 tip matkap kullanılır: Balta ağızlı matkaplar ve konili matkaplar Balta ağızlı matkaplar en ilkel matkap türüdür. Ortalarında olan sondaj sıvısı giriş matkap uçları temizler ve matkabın soğumasına yardımcı olur. Genellikle darbeli sondajlarda kullanılır. Kum kil ve yumuşak kayaç formasyonlarında hızlı bir şekilde keser, iri çakıllı veya sert kaya formasyonlarında iyi çalışmaz. Konili matkaplar, günümüzde en çok kullanılan matkap türüdür. Matkabın alt uçlarında koniler vardır ve birbirlerine geçmişlerdir. Üzerlerinde dişler bulunur. Matkap, sondaj dizisi tarafından döndürülürken konilerde kendi milleri etrafında dönerler. 2,3,4 konili türleri vardır. Trikon denilen üç konili matkaplar en çok kullanılan konili matkaplardır. Stabiliteleri fazla, eğimleri azdır. Delik çapının kontrolü iyidir. Kesme yüzeyleri sondaj sıvısı ile yıkanır. İşlemler doğru yapıldığı takdirde sondaj kuyunuz ömürlük olur. Siz siz olun ömürlük bir sondaj için asla kaliteli malzemeden taviz vermeyin. Saygılar…
CAN SU SONDAJ MÜHENDİSLİK